Wanda Bartelts-Smit is overleden. Een bericht dat me raakte toen ik het las, hoewel ik Wanda slechts één keer heb mogen ontmoeten. Dat was een jaar of drie geleden, tijdens een ontroerend interview over haar moeder. Die was – dat besefte Wanda terdege – een heel bijzondere vrouw geweest.
Haar moeder was Jo Smit-Pieters (1896-1993), de allereerste vrouwelijke wethouder van Dordrecht. Begin 2020 deed ik voor mijn boek Dochters van Dordrecht onderzoek naar deze socialiste. Ik ontdekte dat haar dochter Wanda nog leefde en ze was bereid een interview te geven. Ongeveer 96 jaar oud was Wanda toen ik haar sprak, en na al die jaren raakte ze nog steeds geëmotioneerd als het over bepaalde gebeurtenissen uit haar moeders leven ging.
Strijdbaar en socialistisch
Een deel van het leven van Jo Smit-Pieters kende ik op dat moment al. Zo wist ik, dat Jo een roerig leven achter de rug had toen ze rond 1935 in de Dordtse politiek terecht kwam. Als Amsterdamse arbeidersdochter was ze opgevoed met een strijdbare, socialistische levensvisie. Ze had heel wat discriminatie te verstouwen gekregen, daar in Amsterdam. Haar vader, een actief lid van de SDAP (de voorloper van de Partij van de Arbeid), had haar geleerd hoe daarmee om te gaan. “Kom altijd voor jezelf op. Jij bent van niemand de mindere”, zei hij vaak tegen haar.
Jo moest direct na de lagere school gaan werken. Als 12-jarige werd ze loopmeisje van een hoedenmaker, die haar zwaar onderbetaalde. Daarna werkte ze als dienstmeisje voor een rijke familie, waar de heer des huizes zich aan haar probeerde te vergrijpen. Toen kwam ze terecht achter de lopende band in een fabriek. Haar baas verlengde de werktijden zonder het loon te verhogen. Keer op keer situaties van onmiskenbaar onrecht, dus. Steeds opnieuw kwam Jo daartegen in opstand, precies zoals haar vader haar dat geleerd had. Maar het resultaat was altijd dat de werkgever boos was en Jo op zoek kon naar een nieuwe betrekking.
Via de SDAP leerde ze haar man Johan Smit kennen en met hem verhuisde ze naar Dordrecht. Lokale SDAP’ers hadden snel in de gaten dat Jo een strijdbare vrouw was en dat konden ze goed gebruiken. Op hun verzoek trad ze toe tot de gemeenteraad. Een jaar later schopte ze het al tot wethouder. Dat gaf nogal wat reuring in het mannenwereldje van de Dordtse politiek, met name in conservatieve en confessionele kringen. Voortdurend moest ze zich verweren tegen neerbuigende of zelfs seksistische opmerkingen. Dat was moeilijk voor haar, maar ze was ertegen opgewassen. Gesteund door haar vrienden van de SDAP ontwikkelde ze zich tot een uitstekend bestuurder.
Wethouder in oorlogstijd
De SDAP bleek kort na de oorlog opeens een stuk minder loyaal, vertelde dochter Wanda. Wat haar moeder toen overkwam, was voor Wanda na al die jaren nog steeds een open wond. Met tranen in haar ogen vertelde ze hoe de SDAP, die inmiddels de Partij van de Arbeid heette, haar moeder onverbiddelijk had laten vallen.
Dat zat zo: Jo was tijdens de Tweede Wereldoorlog lange tijd aangebleven als wethouder. Niet omdat ze dat wilde (ze was fel anti-Duits), maar omdat er grote druk op haar was uitgeoefend om aan te blijven. Als zij weg zou gaan, dan zou er een pro-Duitse wethouder komen, zo werd haar voorgehouden. Na de oorlog stuurde de partij echter iedereen die voor de bezetter had gewerkt de laan uit. En dus ook Jo. Er kwamen veel protesten uit de stad van mensen die gezien hadden hoe zij zich openlijk tegen de nazi’s had verzet, maar die mochten niet baten.
“Het heeft mijn moeder diep gekrenkt. Ze werd er depressief door”, vertelde Wanda. “Het was zó onrechtvaardig, wat de partij had gedaan. Door de spanningen kreeg ze eczeem waar ze nog jaren last van had. Ik was inmiddels een jonge vrouw en heb dat bewust meegemaakt. Het was zwaar om mijn moeder ongelukkig te zien in een tijd dat iedereen dolblij was dat de oorlog voorbij was.”
Ik zal Wanda altijd dankbaar blijven voor het openhartige gesprek. Het heeft me geholpen om voor Dochters van Dordrecht een uitgebreid portret van Jo Smit-Pieters te schrijven. Hopelijk zal dat ertoe bijdragen dat onze eerste vrouwelijke wethouder, en haar dochter, nog lang in de herinnering van de Dordtenaren zullen voortleven.
Rust zacht, Wanda.
Meer lezen over Jo Smit-Pieters?
Boeken:
- Dochters van Dordrecht, uitgeverij Liverse 2020, door Saskia Lensink. ISBN:9789492519474.
Websites:
-
- In de Beeldbank van het Regionaal Archief Dordrecht zijn meerdere foto’s van Jo Smit-Pieters te vinden.