Ze waren er wel, maar we kennen ze nauwelijks nog: vrouwelijke schilders in de 17de eeuw. Michaelina Wautier was er één van. In historische documenten wordt ze zelden genoemd, toch zijn er sterke aanwijzingen dat Michaelina’s oeuvre veel waardering kreeg toen ze nog leefde.
Ze gaan helemaal op in hun eigen wereldje, de meisjes op dit 17de-eeuwse schilderij. De een aait een schaap, de ander is in de weer met wat rozen en appels. We weten niet wie deze meisjes in het echt waren, maar ze moeten bekenden geweest zijn van Michaelina Wautier (1614-1689), de maakster van dit schilderij. Misschien waren het haar buurmeisjes of nichtjes. Haar eigen dochters waren het in ieder geval niet, want Michaelina was ongetrouwd en had geen kinderen.
Voor dit schilderij poseren de meisjes, weelderig nonchalant gekleed, als de heiligen Dorothea en Agnes. De appels en rozen verwijzen naar de heiligenlegende van Dorothea. Zij voorspelde aan een ongelovige dat hij vanuit de hemel appels en bloemen zou krijgen na haar dood.
Vrouwelijke kunstenaars
Veel waren het er niet, maar de vrouwen díé beroepsmatig schilderden in de 17de eeuw kozen meestal huiselijke taferelen als onderwerp. Noodgedwongen waarschijnlijk, want als vrouw werd je geacht in en rond het huis te vertoeven. Was je een vrouw met creatief talent, dan lag het daarom voor de hand dat je een onderwerp uit de huiselijke sfeer koos. Politiek, oorlog of historie kon je maar beter overlaten aan mannelijke kunstenaars. Dat was althans de gangbare opvatting.
Het boeiende van Michaelina is, dat zij zich niet aan die ongeschreven regel heeft gehouden. Dit werk van Dorothea en Agnes heeft nog wel iets huiselijks, maar Michaelina heeft ook geschilderd over mythologische en historische onderwerpen.
Rubens
Michaelina is geboren in Mons (Bergen) en heeft vermoedelijk in het Brusselse atelier van haar broer Charles gewerkt, die ook kunstschilder was. Tijdens haar leven moet ze vrij succesvol geweest zijn. Zo kocht aartshertog Leopold Willem, een kunstliefhebber die ook werk van Rubens bezat, vier van haar werken.
Toch is Michaelina in vergetelheid geraakt. Werden haar mannelijke tijdgenoten na hun dood alleen maar groter en beroemder, over Michaelina werd nauwelijks nog geschreven. Met als gevolg, dat een deel van haar oeuvre lange tijd werd toegeschreven aan haar broer Charles.
Het was dankzij kunsthistorica Katlijne van der Stighelen dat in de twintigste eeuw de belangstelling voor de schilderes opbloeide. Van Stighelen stuitte in een museumdepot op een van haar werken. Vanaf dat moment verschenen er boeken en artikelen over Michaelina. In het Antwerpse Museum aan de Stroom (MAS) werd in 2018 een tentoonstelling over haar oeuvre gehouden.
De twee onbekende meisjes hangen tegenwoordig op een prominente plek in het museum voor schone kunsten in Antwerpen. Onverstoorbaar rommelen ze daar verder in hun 17de-eeuwse wereldje, met hun schaap, hun rozen en hun appels. Naamloos, maar prachtig geschilderd en voor iedereen te zien.
Meer lezen over Michaelina Wautier?
Boeken:
- Katlijne van der Stighelen (red.), Michaelina Wautier, 1604-1689. Triomf van een vergeten talent, 2018, ISBN 9789085867623
Websites:
- https://mas.be/nl/pagina/mysterieuze-michaelina
- https://kmska.be/nl/meesterwerk/twee-meisjes-als-de-heiligen-agnes-en-dorothea
- https://www.avrotros.nl/kunst/item/michaelina-wautier-trouwde-nooit-en-durfde-naakt-te-schilderen/
(Foto bovenaan deze pagina: fragment uit Zelfportret met ezel uit 1649)